ลักษณะ “เขา” ของวัวชนที่ดี

มีลักษณะของเขาวัวนี้สามารถบ่งบอกถึงวิธีการชนของวัว แต่ละตัวได้ เว้นแต่วัวตัวนั้นจะไม่ใช้ยอกหรือเขาให้เป็นไปในทางที่ถูกเรียกว่า “ชนไม่สมยอด” ลักษณะ “เขา” ของวัวชนที่ดี

วัวที่มีลักษณะเขาเป็น “เขาตรง” หรือ “เขาแทง แต่ไม่แทง “เขาบิด” แต่ไม่บิด “เขาวง” หรือ “เขารอม” แต่ ไม่จับ อย่างนี้เรียกชนไม่สมยอด เป็นต้นวัวที่มีเขายาวแลดูสวยงามและน่ากลัวหรือน่าหวาดเสียวคู่ควบกันได้แก่ เขาวง เขารอม เขากุบ หรือเขาแทง เหล่านี้บางทีเรียกว่า “เขารก” โดยเฉพาะ “เขาวง” นั้นสามารถใช้ปลายเขาแทงเข้าหูคู่ต่อสู้ได้ง่าย หรือเพียงแต่ตั้งรับเฉย ๆ คู่ต่อสู้ก็ไม่สามารถทำอะไรได้ ส่วนที่ว่าวัวเขาชนิดไหนควรจะใช้ชนกับวัวที่มีเขาชนิดไหน

ตามที่วัวที่มีชั้นเชิงอย่างไรนั้นเจ้าของวัวและนักเลงวัวชนจะต้องศึกษาวิธีการชนให้จงดี และต้องเคยเห็นวิธีการชนของวัวแต่ละตัวมาแล้ว เช่น วัวเขาวง หรือ เขารอม มักจะได้เปรียบคู่ต่อสู้ที่มีชั้นเชิงการชนเกือบทุกประเภทไม่ว่าจะเป็นวัวแทง วัวทุบ วัวตอก หรือวัวฟัน แต่จะเสียเปรียบ วัวเขา(ขี่) หรือ “วัวเห็ง” อย่างเดียวเท่านั้นเขาของวัวชนมักนิยมเขาใหญ่ คือโคนเขาใหญ่ ลำเขาใหญ่

เขาเป็นมันแววปลายเขาแหลมตามธรรมชาติเพราะถือว่าเขาเป็นอาวุธที่สำคัญที่สุดต้องไม่หักได้ง่าย ๆ เป็นอันขาด เขาวัวชนเรียกกันว่า “ยอด” ซึ่งกล่าวกันว่า ถ้ายอดเสีย (เขาแตก เขาหัก) หรือเสียยอด (เขาสั้น ไม่แหลมคม ไม่เข้าเป้าของคู่ต่อสู้) แล้วจะไม่ชนะคู่ต่อสู้ ลักษณะของเขาวัวชนที่ดีมีดังนี้

-โคนเขาเป็นเงาและแววออกสีเหลือง ข้างปลายนั้นแดงดุจสีมณี ท่านว่าดีนัก อยู่ที่ใคร บ่มีโทษภัย มีแต่สุขสบาย

-เขาใดมีสีดำนิลท่านว่าดีนัก ควรสืบแสวงหามาไว้แม้ยากจนก็จะกลับมั่งคั่งขึ้นในเร็ววัน ท่านตีราคาเขานี้ไว้ ๙ ชั่งทอง

-เขาใดมีราศีเป็นอยู่ข้างท้อง (ข้างท้องเขานั้น) อยู่ที่ใครท่านว่าจะจำเริญสุขสวัสดิ์ ไม่ขัดสนจนทรัพย์ ทรัพย์สมบัติ จะไหลมาเทมาจนกระทั่งเป็นเศรษฐี ผู้คนไปมานับหน้าถือตาภัยอันเกิดแต่เจ้านายไม่มี

-เขาใดมีสีปลอด วงปลายเอาไว้รอบ คือปลายเขามีสีเดียวกันเช่น สีขาวสีเดียว ท่านว่าเขานี้ดีนัก ท่านตีราคาไว้ถึง ๑๐ ชั่งทอง ควรจะเป็นของพระมหากษัตริย์จึงจะควร

-ถ้าเขาใดสันธานสีเหมือนดอกชบาแดงตอนปลายเป็นสีเหลือง เขาชนิดนี้ท่านสรรเสริญว่าดีมาก ควรจะเป็นของท้าวพระยาจึงจะควร

-ถ้าเขาใดมีสีเป็นเงาดั่งน้ำข้าวปลายเขานั้นมีสีเหลืองท่านว่าดีนักควรเสาะแสวงหามาไว้ จะเป็น สวัสดิ มงคล ทรัพย์สมบัติจะเนืองนองมาอย่างน้ำไหล

-ถ้าเขาใดเป็นรูปเทพสิงหร หรือภควัม ท่านว่าดีนักมีตบะเดชะคุ้มกันภยันตรายได้ทุกประการ แม้จะออกศึกสงครามมีอาวุธมาดั่งห่าฝนก็ไม้ต้องตัว เพราะเขาวัวนี้คุ้มกันได้

-ถ้าเขาใดมีสีเหมือนผิวไม้ไผ่สีสุกแก่ล้อมอยู่รอบข้าง ดีมาก เขาชนิดนี้ควรอยู่แก่พระมหากษัตริย์ จึงจะควร

-เขาใดมีสีเหลืองเหมือนน้ำค้างในตอนดึก ดีนักจะอุดมไปด้วยแก้วเหวนเงินทอง จะมี ยศฐาบรรดาศักดิ์

-เขาใดมีเสี้ยนตาลผุดขึ้นทั้งเขาก็ดี หรือเป็นเสี้ยนแต่ที่ปลายก็ดี ท่านว่าดีนัก ใครเอาไว้จะได้รับความมั่งคั่งในทรัพย์สิน

-ถ้าเขาใดมีสีเขียว สีดำ เป็นลำดับขึ้นไป และมีสีเหลืองรับอยู่ข้างปลาย ดีนัก จะมีลาภยศอันพึงพอใจ ท่านตีราคาไว้ 10 ชั่งทอง

-เขาใดมีลายตอกผุดขึ้นทั่วไป ท่านว่าดีนัก ท่านตีราคาไว้ 5 ตำลึงทอง จะมีข้าทาสและลูกเมีย ผู้คนจะจงรัก ภักดี และจะนำลาภอันอันพึงใจมาให้

-ถ้าเขาใดดำล้วน ไม่มีสีอื่นปน ท่านว่าดีนัก สำหรับพ่อค้าวาณิชควรมีไว้ จะทำให้ซื้อง่ายขายคล่อง ท่านตีราคาไว้ 5 ตำลึงทอง

-ถ้าเขาใดมีสีเหมือนเบี้ย หรืออัญชัน หรือ สีครามดีนัก ใครมีไว้จะคุ้มภยันตรายทุกข์ภัยไข้เจ็บไม่บีฑา

-ถ้าเขาใดเหมือนสิงโตเผ่นทะยาน หรือเหมือนวงแหวน ท่านว่าดีนัก จะทำให้มีความกล้าหาญ และมีอิทธิฤทธิ์ อาจปราบศัตรูได้

-ถ้าเขาใดกลมเกลี้ยงราวกับกลึงหรือขัดถูแล้วดีนักใครมีใว้จะนำลาภมาอย่างล้นหลาม และจะคุ้มกันโทษภัยด้วย

-ถ้าเขาใดเป็นชั้น ๆ ถัดกันขึ้นไปคล้ายกับฉัตรท่านว่าดีนักจะสมบูรณ์ไปด้วยลาภยศ ผู้คนจะเมตตากรุณาไม่ว่าจะตกไปสารทิศใดคงไม่อับจน เขานี้ตำราได้กล่าวยืนยันเป็นหนักหนาท้าถึงกับให้เผาตำรา

-ลักษณะของเขาวัวทั่วไปมีหลายแบบ เรียกชื่อต่างกันดังนี้

-เขารอม มีลักษณะโค้งเข้าหากันเป็นวงตอนกลาง ๆ เขาจะโค้งขึ้นบนเล็กน้อย ปลายเขางอ ต่ำลง

-เขาวง มีลักษณะโค้งเข้าหากันเป็นวง

-เขาโนรา มีลักษณะคล้ายเขาวง แต่เขายกขึ้นสูงจากหัวตั้งแต่โคนเขาจนถึงปลาย เขาเหมือนแขนของโนราเมื่อยามรำท่าเขาควาย

-เขากุบ มีลักษณะคล้ายเขารอมแต่ปลายเขาหุบงอเข้าหากันมากกว่าเขารอม

-เขาพรก มีลักษณะคล้ายเขากุบแต่เขาสั้นกว่าเขากุบปลายเขาหรือยอดหุบเข้าหากันมากกว่าเขากุบ

-เขากาง มีลักษณะเขาถ่างออกจากกัน

-เขาเบะ มีลักษณะเขาถ่างออกจากกันมากจนปลายเขาอยู่กันคนละด้าน

-เขาตรง หรือ ”เขาแทง” มีลักษณะเขาพุ่งตรงไปข้างหน้า

-เขาบิด มีลักษณะคล้ายเขาวงแต่ปลายเขาข้างใดข้างหนึ่งบิดขึ้นบนหรือลงต่ำเล็กน้อย

-เขาแจ๊ง มีลักษณะเขาเล็ก สั้น แต่ปลายเขาแหลม

-เขาหลั้ว มีลักษณะโคนเขาใหญ่แต่สั้น และปลายไม่แหลม วัวที่มีเขาชนิดนี้ บางท้องถิ่นเรียกว่า “วัวหัวหลั้ว”