สายพันธุ์วัวชนขาวลำพูน

สายพันธุ์วัวชนขาวลำพูน ในพระราชพิธีจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ พระราชพิธีที่สืบทอดมาแต่โบราณซึ่งพระมหากษัตริย์จัดเพื่อความอุดมสมบูรณ์

พระราชพิธีอันสำคัญนี้ “พระโค” คู่มรางามซึ่งทำหน้าที่ไถนาและเสี่ยงทายพระโคกินเลี้ยง เพื่อทำนายสถานการณ์ที่เกี่ยวข้องกับการทำมาหากินของผู้คนในปีนั้นๆด้วย เป็น พระโค ที่คัดเลือกมาจากโคสายพันธุ์ “โคขาวลำพูน” โคพันธุ์พื้นเมืองของจังหวัดลำพูนซึ่งเป็นที่ยอมรับกันว่าเป็นโคที่มีลักษณะดีครบถ้วนสมบูรณ์แบบในตามตำรา เช่น ขนสวยเป็นมัน เขาโค้งงามสีน้ำตาลส้ม ขอบตาสีชมพู นัยน์ตาแจ่มใส หูไม่มีตำหนิ มีขวัญหน้า ขวัญทัดดอกไม้ซ้ายขวา หางยาวสีขาว ขนฟู กีบและข้อเท้าแข็งแรง เป็นต้น

ปัจจุบันกรมปศุสัตว์ได้ประกาศให้เป็นสัตว์อนุรักษ์แล้วเพราะเกรงว่าโคขาวลำพูนสูญพันธุ์ ทั้งนี้เพราะเห็นว่าโคสายพันธุ์พื้นเมืองนี้มีคุณสมบัติเฉพาะนั่นคือ มีความสมบูรณ์พันธุ์สูง ทนทานต่อโรค พยาธิ และแมลงเขตร้อนแม้จะได้รับการเลี้ยงดูแบบแร้นแค้นก็ตาม จึงเหมาะสมกับสภาพท้องถิ่นชนบทของไทย

ท่ามกลางในสถานการณ์ที่น่าเป็นห่วงนี้ ทางชาวบ้านชุมชนบ้านไร่ป่าคา ต.ท่าตุ้ม อ.ป่าซาง จ.ลำพูน ได้รวมตัวกันเป็น กลุ่มเกษตรกรผู้เลี้ยงโคขาวลำพูนบ้านไร่ป่าคา ขึ้นเมื่อวันที่ 27 มกราคม 2546 เพื่อที่จะการอนุรักษ์พันธุ์โคขาวลำพูนมิให้สูญสิ้นพันธุ์ไปจากเมืองลำพูน

รวมทั้งสร้างรายได้เสริมให้กับชาวบ้าน นายอยุธ ไชยยอง ผู้ใหญ่บ้านบ้านไร่ป่าคา หัวหน้าโครงการวิจัย “กระบวนการพัฒนากลุ่มเกษตรกรผู้เลี้ยงโคขาวลำพูน” งานวิจัยเพื่อท้องถิ่นภายใต้การสนับสนุนจาก สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) เล่าย้อนถึงความเป็นมาของการรวมกลุ่มฯ ในครั้งนี้ว่า

ความคิดเบื้องต้นเริ่มจากการคิดแก้ปัญหาเศรษฐกิจของชุมชน เพราะชาวบ้านส่วนใหญ่มีอาชีพทำนา ทำสวนลำไย ในแต่ละปีจะมีการตัดหญ้า ถางหญ้า เผาทำลายปีละหลายครั้ง ผมเห็นว่า หญ้าเหล่านี้น่าจะมีประโยชน์ในการเลี้ยงวัว การเลี้ยงวัว เป็นอาชีพเสริม จึงได้ประชุมลูกบ้านจัดตั้งกลุ่มผู้เลี้ยงโคขึ้น

ซึ่งตอนแรกจะเลี้ยงโคขุน แต่มีเพื่อนแนะนำว่า น่าจะเลี้ยงโคขาวลำพูนซึ่งเป็นโคพื้นเมืองของลำพูนที่ปัจจุบันใกล้จะสูญพันธุ์แล้ว ทำให้ฉุกคิดได้ว่า หากเราเลี้ยงโคขาวลำพูนเพื่อการอนุรักษ์ในโอกาสข้างหน้านอกจากจะได้ผลผลิตแล้วยังจะมีประโยชน์ในทางอ้อมอีกด้วย

การทำงานวิจัยที่ทำให้ผู้ใหญ่บ้านอยุธ และสมาชิกกลุ่มฯ ได้มีโอกาสรับรู้เรื่องราวของโคขาวลำพูนซึ่งสัมพันธ์กับวิถีชีวิตของชาวบ้านอย่างลึกซึ้งมากขึ้นด้วย เริ่มจากได้รู้ว่า โคขาวลำพูนนั้นอยู่คู่กับชาวบ้านชุมชนบ้านไร่ป่าคามาแต่โบราณ ทุกครัวเรือนจะเลี้ยงวัวเพื่อใช้งาน

ซึ่งส่วนใหญ่ก็เป็นวัวสายพันธุ์โคขาวลำพูน การเลี้ยงเพื่อใช้ประโยชน์ในการไถนา เทียมเกวียน เป็นวัวต่าง (บรรทุกของ) รวมทั้งขายเป็นรายได้ และการใช้งานก็เป็นไปด้วยความเคารพ จะเห็นได้จากการมีพิธีกรรมสู่ขวัญโค โดยหลังจากทำนา ผู้เลี้ยงจะนำสวยดอกไม้ไปมัดติดเขาโค ในสวยดอกไม้ประกอบด้วย ดอกไม้ ธูป เทียน ทำพิธีขอขมาลาโทษ พร้อมเลี้ยงเจ้าที่เจ้าทางด้วยไก่ 1 คู่ เพื่อความเป็นสิริมงคล

นอกจากนี้สมาชิกกลุ่มยังได้ศึกษารวบรวมภูมิปัญญาการใช้สมุนไพรท้องถิ่นในการดูแลรักษาโรคให้โคขาวลำพูนได้เป็นจำนวนมาก อาทิ การใช้เม็ดสะแกผสมปลาร้าโขลกให้ละเอียดกรอกปากโคเพื่อถ่ายพยาธิ,การใช้บอระเพ็ด ผสมหัวผักหนาม น้ำปัสสาวะคน ตำบด หมักดอง 7 วัน ใช้กรอกปาก

เพื่อบำรุงกำลัง,การใช้หัวกล้วยเน่าทาแก้กลากเกลื้อน,การใช้น้ำมะขามเปียกทาแก้แผลปากเปื่อย,การใช้เปลือกไม้ประดู่ต้มรดเท้าโคแก้โรค เท้าเปื่อย,การใช้น้ำซาวข้าวผสมเกลือ อมพ่นตา แก้เจ็บตา ตาแดง เป็นต้น องค์ความรู้เหล่านี้ทางสมาชิกได้นำมาปรับใช้ในการเลี้ยงโคขาวลำพูนของกลุ่มฯ ในเวลาต่อมา ที่สำคัญคือ ได้เรียนรู้ถึงลักษณะเด่นของวัวสายพันธุ์โคขาวลำพูนอย่างถูกต้อง

ช่องทางติดตาม

เว็บไซต์ : Wuachon888.info

แฟนเพจเฟสบุ๊ค : วัวชนแดนใต้888

ช่องยูทูป : สืบสานวัวชน888

ช่อง tiktok : สืบสานวัวชน

Twitter : เด็กใต้บ้านๆ

Line Official : @bullfight888